ทำไมเรากินข้าวแล้วถึงปวดถ่ายทันที ?

          กินแล้วปวดถ่ายทันที ทางการแพทย์เรียกว่า Gastrocolic reflex (gastro คือ กระเพาะอาหาร, colic คือ ลำไส้, reflex คือ ปฏิกิริยาโต้ตอบ) โดยหลังกินอาหารเข้าไป กระเพาะจะขยายและส่งสัญญาณไปที่ลำไส้และทวารหนัก ให้มีความรู้สึกปวดเบ่ง อยากถ่าย และกระตุ้นให้ลำไส้และทวารหนักบีบตัว เพื่อขับอุจจาระเดิมที่อยู่ในลำไส้ใหญ่และทวารหนักออกไป ซึ่งลำไส้ใหญ่ส่วนปลายเป็นส่วนที่ตอบสนองกับกลไกนี้มากที่สุด

Gastrocolic reflex ถือเป็นความผิดปกติไหม ?

          Gastrocolic reflex ถือเป็นกลไกปกติหลังรับประทานอาหาร ร่างกายจะขับอุจจาระเดิมออกเพื่อให้มีพื้นที่รับอาหารที่กินเข้าไปใหม่ได้มากขึ้น โดย Gastrocolic reflex มักจะเป็นเด่นช่วงกลางวันมากกว่าช่วงกลางคืน

กินแล้วต้องถ่ายทันที เป็นเพราะลำไส้เราสั้นจริงไหม ?

          ไม่จริง บางคนเข้าใจผิดคิดว่าหลังจากที่กินข้าวแล้วปวดถ่ายทันที เป็นเพราะลำไส้สั้น ทำให้อาหารเคลื่อนตัวไปถึงทวารหนักเร็วกว่าคนทั่วไป ซึ่งไม่เป็นความจริง ปกติลำไส้เล็กคนเรายาวประมาณ 6 เมตร ลำไส้ใหญ่ยาวประมาณ 1 เมตร เพราะฉะนั้นอาหารที่กินเข้าไป กว่าจะเคลื่อนตัวไปถึงทวารหนักก็ใช้เวลาค่อนข้างนาน การกินแล้วถ่ายทันทีเกิดจาก Gastrocolic reflex คืออาหารที่กินเข้าไปใหม่จะถ่างขยายกระเพาะ และส่งสัญญาณกระตุ้นให้อุจจาระเดิมที่ค้างในลำไส้ใหญ่ถูกขับออก

เมื่อไรถึงเรียก Gastrocolic reflex ว่าผิดปกติ ?

          โดยทั่วไป Gastrocolic reflex ถือเป็นกลไกปกติของร่างกาย แต่ถ้ากลไกนี้ทำงานมากเกินไปก็ถือเป็นความผิดปกติได้ การที่ Gastrocolic reflex ทำงานมากเกินไป (overactive gastrocolic response) อาจจะพบได้ใน 2 โรค คือ

1. โรคลำไส้แปรปรวนชนิดท้องเสียเด่น

          มีอาการเช่น หลังรับประทานอาหารจะรู้สึกปวดอยากถ่ายมาก กลั้นไม่ค่อยได้ ต้องรีบไปเข้าห้องน้ำทันที อาจมีปวดมวนท้อง ปวดเบ่ง ท้องอืด ร่วมด้วย หลังถ่ายเสร็จอาการมักจะดีขึ้น

2. Dumping syndrome

          มีอาการปวดเบ่งอยากถ่ายหลังรับประทานอาหารได้เหมือนกัน แต่แตกต่างจากลำไส้แปรปรวนตรงที่ภาวะนี้มักจะมีหน้ามืด เวียนศีรษะ ใจสั่น เหงื่อออก ร่วมด้วย

          อย่างไรก็ตาม ในทางกลับกัน ถ้า Gastrocolic reflex ทำงานน้อยไปหรือไม่ทำงาน จะทำให้เกิดภาวะท้องผูกเรื้อรังได้ (Chronic constipation)

เมื่อไรถึงควรไปพบแพทย์ ?

          ถ้าหลังรับประทานอาหารรู้สึกปวดเบ่ง อยากเข้าห้องน้ำ แต่มีอาการไม่มาก ถือเป็นเรื่องปกติ ไม่เป็นอันตรายอะไร แต่ถ้า Gastrocolic reflex ทำงานมากเกินไปตามที่ได้กล่าวข้างต้น แนะนำให้ลองไปปรึกษาแพทย์ โดยคุณหมออาจจะแนะนำให้ปฏิบัติตัวดังนี้

• หลีกเลี่ยงอาหารบางชนิดที่ทำให้อาการกำเริบเยอะ
• ฝึกนิสัยการขับถ่ายที่ถูกต้อง
• พิจารณาให้ยาที่ช่วยลด Gastrocolic reflex เช่น Antispasmodic, Tricyclic antidepressants และยารักษาลำไส้แปรปรวน ตัวอื่น ๆ

ข้อมูลอ้างอิงจาก Malone JC, Thavamani A. Physiology, Gastrocolic Reflex

          ใครที่มีอาการกินปุ๊บ ถ่ายปั๊บ รู้แบบนี้จากแพทย์เฉพาะทางแล้วก็คงเบาใจกันไปพอสมควร แต่หากพบอาการผิดปกตินอกเหนือจากนี้ ทางที่ดีก็รีบไปตรวจกับแพทย์เลยนะคะ จะได้วินิจฉัยอาการและรักษากันแต่เนิ่น ๆ